Boshqa har qanday sportda bo’lgani kabi, voleybolda ham jamoalar o’yin o’tkazadigan maydonning o’lchamiga oid o’z qoidalari bor. O’yin maydonchasi yoki voleybol maydoni muayyan talablarga javob berishi kerak. Voleybol so‘nggi o‘n yilliklarda jadal rivojlanmoqda, plyaj voleyboli Olimpiya o‘yinlari dasturiga kiritilgan, mamlakatimizda qor voleyboli bo‘yicha chempionat o‘tkazilmoqda. Voleybol maydonlari hamma joyda bir xil darajadami? Keling, buni aniqlaylik.
Voleybol maydonining o’lchami
Oddiy va plyaj voleybolida kortning o’lchami uzoq vaqtdan beri Xalqaro voleybol federatsiyasi (FIVB) javobgar bo’lgan qoidalar bilan belgilanadi. Agar o’yinning boshqa nuanslariga kelsak, qoidalar tez-tez o’zgarib tursa, o’lchamlarda ular o’nlab yillar davomida o’zgarmas bo’lib qoladi:
- oddiy platformaning uzunligi – 18 m, kengligi – 9 m
- plyaj voleyboli maydoni uzunligi – 16 m, kengligi – 8 m
O’yinchilarning yoshi va jamoalarning holati, maktab musobaqalari yoki Olimpiya turniri bo’lishidan qat’i nazar, o’lchamlar har doim standart bo’lib qoladi. O’zgarishlar faqat to’rning balandligiga ta’sir qilishi mumkin, bu erkaklar va ayollar jamoalari o’yinlarida farq qiladi.
Voleybol maydoni
Oddiy hisob-kitoblar bilan siz oddiy voleybolda saytning standart maydoni 162 kvadrat metr, plyaj voleybolida – 128 kvadrat metr ekanligini aniqlashingiz mumkin. Muntazam voleybolda bitta jamoa tarkibi olti nafar, plyaj voleybolida esa ikkitadan iborat. Plyaj voleybolida o’yin kamroq dinamik rivojlanadi, bu nafaqat o’yinchilar soniga, balki maydonning qumli yuzasiga ham bog’liq.
Voleybol maydonlari
Voleybolda olti kishidan iborat jamoalarning har biri 9×9 metrli maydonning o’z yarmida joylashgan. Jamoalar voleybolda erkaklarda 2,43 metr va ayollarda 2,24 metr balandlikda joylashgan to’r bilan ajratilgan. Maydonning har bir yarmi ikkita hujum zonasiga bo’lingan. Old qismi to’rga yaqinroq, undan uch metr masofada joylashgan. Uzluksiz chiziq oldingi hujum zonasini olti metr uzunlikdagi orqa zonadan ajratib turadi, u mudofaa zonasi deb ham ataladi.
Qoidalarga ko’ra, himoya zonasidagi o’yinchilar hujum qilishda hujum qilishlari yoki hujum chizig’idan ortda qolishlari mumkin emas, bu faqat parvozda amalga oshirilishi mumkin, buning uchun turli xil hujum kombinatsiyalari mavjud. Biz ko’pincha o’yinchilar hujum qilganda voleybol maydonidan tashqarida joylashgan bo’lishi mumkinligini ko’ramiz. Hujum chizig’i maydon tashqarisida nuqtali chiziqlar bilan ko’rsatilganda, bu qoidalar bilan taqiqlanmagan.
Saytning oldingi chizig’ining orqasida yana bir zona – xizmat ko’rsatish mavjud. Ilgari u qoidalarga ko’ra uch metr kengligi bilan chegaralangan bo’lsa, endi o’yinchilar to’qqiz metr kenglikdagi zonaning istalgan qismidan xizmat qilishlari mumkin. Ba’zan xizmat ko’rsatish zonasining yon tomonlarida kesilgan chiziqlarni ko’rish mumkin.
Maydonning bir tomoni tashqarisida murabbiylar shtabi va zaxira o’yinchilari joylashgan bo’lib, bu joyda almashtirish zonasi mavjud. Uning uzunligi har bir yo’nalishda panjaradan uch metrga teng. Voleybol maydonidan tashqaridagi barcha boshqa joylar erkin zona deb ataladi, u ham o’yin maydoni hisoblanadi. Ko’pincha siz voleybol maydonining turli xil ranglarini ko’rishingiz mumkin. Muayyan rang talablari yo’q, lekin ko’pincha erkin zonaning rangi saytning o’zidan farq qilishini ko’rishingiz mumkin. Bu sudyalar tomonidan nosozliklarni tuzatish qulayligi uchun amalga oshiriladi.
Voleybol maydonchasi belgilari
Har qanday voleybol maydonida chiziqlar ko’rinishidagi belgi mavjud. Har bir chiziqning kengligi besh santimetrga teng. Old va orqa chegaradan tashqari hududlarni va xizmat ko’rsatish zonasini ajratib turadigan nuqta chiziq 15 santimetr uzunlikda va bir-biridan 20 santimetr masofada joylashgan bo’lishi kerak. Ularning kengligi ham o’zgarmaydi, bu standart – besh santimetr.
Voleybol maydonining chizig’i uning bir qismi ekanligini bilish muhimdir. Shunday qilib, to’p unga tegsa, ochko hujumchi jamoa hisobiga yoziladi. Hujumchining hujumi paytida to’p katta tezlikda uchadi va ba’zida chiziqqa tegib tegmaganmi yoki yo’qmi, vizual aldash sodir bo’ladi. Ilgari bu ko’pincha tortishuvlarga va hatto janjallarga olib keldi, ammo videotakrorlar paydo bo’lishi bilan nizolar o’z-o’zidan yo’qoldi. Vizual ravishda, to’p chegaradan tashqariga urilgandek tuyulishi mumkin, lekin takroriy o’yinda u chiziqqa millimetrga tegadi, ya’ni u maydonda.
Videotakrorlar hech qanday holatda hakamlarning ishini bekor qilmaydi. To’r oldidagi minorada bosh hakam, saytning burchaklarida esa chiziqli hakamlar joylashgan. Ularning asosiy vazifasi to’pning chiziqqa tegib ketganini yoki chegaradan tashqariga chiqqanini aniqlashdir.
Har kim voleybol o’ynashi mumkin, bu o’yin juda oddiy va uning qoidalarini tushunish qiyin bo’lmaydi. So’nggi o’n yilliklarda u ham juda tomosha qilinadigan bo’ldi. Telekompaniyalar xalqaro va milliy federatsiyalar bilan turli musobaqalar o‘yinlarini praym-taymda ko‘rsatish uchun shartnomalar tuzayotgani bejiz emas. Voleybolning o’z yulduzlari, mashhur jamoalari, o’z atributlari bor. FIVB 200 dan ortiq mamlakat federatsiyalarini o’z ichiga olgan eng yirik xalqaro sport tashkilotlaridan biridir. Ba’zi ma’lumotlarga ko’ra, bir milliarddan ortiq odam doimiy ravishda voleybol o’ynaydi.